İslâm âlimleri ile Batılı bilginlerarasında, yöntem ve anlayış farklılıkları bulunmaktadır. İki kültür vemedeniyetinin, insan, tabiat ve tanrı tasavvurları arasında derin ayrılıknoktaları gözlenmektedir.

Uzun yıllar Avrupa’da kalıp, kadîmtarihin yazmaları üzerinde bir ömür boyunca ve heyecanla çalışan Fuat Sezgin,iki kültürel bakış açısını daha insaflı/objektif olarak değerlendirmektedir.Ona göre, Batılı bilim insanı, ‘biraz atılganlık biraz da şarlatanlık’içerisindedir. Ancak Müslüman bilim adamı daha dingin ve sâkindir. Örneğin Birûnî,çok tedbirli ve derin çalışan bir bilim adamıdır.

Kepler ile İbn Heysem’i karşılaştıranFuat Sezgin, İbn Heysem’i tekâmül duygusu fikri çok derin olan bir insan olaraktanıtmaktadır. İbn Heysem, ‘yeni bir fikir’ arayışı içerisindeki bir âlim iken;Kepler, ‘daha aceleci ve daha çok gösterişçi’ bir bilim adamıdır.

Kepler’e de, İbn Heysem’e de hürmetiolduğunu söyleyen Sezgin’e göre, Latin dünyası, Avrupa dünyası farklı tiplerortaya çıkartmıştır. Müslüman dünya ise, daha başka tipolojide insanı bilimdünyasına kazandırmıştır.

Sezgin’e göre, Latin dünyasının bilimalanında referans verme alışkanlığı yoktur. Ancak Müslümanlar, bir bilgi, fikirveya icadın kime ait olduğuna bakmaksızın, kaynaklarını ve referanslarını doğrubir şekilde vermiştir.

Bilim ahlâkı açısından bakıldığındaAvrupa bilim aklı, saldırgan ve kışkırtıcı bir üslup kullanmaktadır. Sezgin,16. yüzyıl literatürünün büyük bir ‘küfürbazlık’ içerisinde olduğunusöylemektedir. O, tenkitlerden ziyade ‘küfürbazlığın’ hâkim olduğu Avrupabilimindeki, “o sersem adam”, “o, hiçbir şey bilmez adam” gibi eleştirileriaktarmaktadır. Müslüman bilim aklı ise, müspet eleştiriler yöneltmektedir. Ziratenkit ahlâkının kaynağında Allah korkusunun tesirleri bulunur. 

Fuat Sezgin, kendisini bu sonuca ulaştıransebepleri şu şekilde ifade etmektedir: “‘İnsaf mefhumu’, ‘âdil olma mefhumu’var. Müslümanlar ise, ‘bu hırsızdır, benden aşırdı’ demiyorlar.” O, bu sonucabinlerce kitaba bakarak takip ettiğini ve gördüğünü ifade etmektedir. Çünkü Müslümanlar,çok ihtiyatlı eleştirilerde bulunmaktadırlar. Böyle bir durumun, Avrupa’da 21.yüzyılda bile bulunamayacağını ifade eden Sezgin, ‘ben hakikaten böyle bir medeniyetemensup olmanın gururunu yaşıyorum’ diyerek İslâm medeniyetinin farklılığını öneçıkarmaktadır.

Batı aklının kaynak ve kökleri hususundaFuat Sezgin, İslâm medeniyetinin özgün ve nitelikli eserlerini işaretetmektedir: “İtalya’ya büyük çapta İslâm bilimlerinin kitaplarını sokanConstantinus Africanus denen bir Arap’tı. Avrupalı kaynaklara göre Tunus’tanSicilya’ya, oradan Napoli’ye gidiyor. Kendisinin Bağdat’ta tıp tahsili de var.O zaman Avrupa’da bilimsel tıp yoktu. Hıristiyan bir Arap olduğu düşünülen buadam, gemiyle birçok kitap getiriyor, ancak bir kısmı denizde batıyor. Geriye80 kadar kitap getiriyor ve kitaplarla bir manastıra kapanıyor. Latince’yibilen diğer din adamlarıyla birlikte tercüme yapıyorlar. Constantinus Africanus25 tıp kitabını Arapça’dan Latince’ye tercüme ediyor. Bu çevrilen 25 kitabınhiçbirisinin üzerinde Müslüman müelliflerinin isimleri yoktu.”

Sonuçta Avrupalılar, 11. yüzyıldaİtalya’da 25 tane çok önemli Arapça tıp kitabını tercüme ederler ve bunların 25’iniya kendilerine ya da Yunanlılara nispet ederler.

Müslümanlar, ihtiyaç duydukları bilgi vebilimi kendi kaynaklarından sonra, yabancı hocalardan aldılar. Onlarla birlikteçalıştılar, komplekse girip aşağılık duygusu hissetmediler. Bilgiyi Aristo’dan alıncaona “Büyük Üstat” dediler. Müslüman bilim insanları, bu tavırlarıyla bilim kapılarınıardına kadar açtılar.

“Oryantalistlere göre, Müslümanlarda netecrübe, ne teori tek başına yeterlidir. Müslümanlar için tecrübe kendindenönce bir teori tarafından desteklenmiyorsa ilmi hiçbir neticeye ulaştıramaz.Tecrübe tesadüfen değil, sistematik olarak kullanılmalıdır, bir teoritarafından desteklenmiş olmalıdır. Heinrich Schipperges adlı Alman bilgini,İslâm dünyasında uygulanan kuralı ortaya çıkardı: Teoriden önce hayal etmek çokmühimdir. Önce hayalinizde geliştireceksiniz, ondan sonra teori ortaya çıkacak,sonra da tecrübeyle desteklenecek. Bir de tecrübeyle teori arasında balans varki Müslümanlar buna mizan diyorlar. Bunu bir kitapta şöyle tanımlarlar: ‘Tecrübeyleteori, bir atın üzerindeki heybe gibidir. Birbirine denk olması lazım… Biridiğerinden ağır basarsa atın sırtından düşebilir.’” (Sezgin, Bilim Tarihi Sohbetleri)

İslam Astronomi tarihi üzerine ilk önemlieseri veren İtalyan Nellino bunlardan birisidir. Fuat Sezgin ifadeleriyle odahi derecesinde bir bilim insanıdır. 1909-1910 tarihlerinde Kahire Üniversitesi’nde altı ay boyunca İslâmastronomisi üzerine konferanslar vermiştir. Bıraktığı ve çok faydalanılaneseriyle kapsamlı büyük bir işi gerçekleştirmiştir. Şükran dilekleriyleNellino’yu anan Sezgin, kurduğu müzede, onun bir rölyefini asacağını birsöyleşisinde ifade etmektedir.

            Yine Alman bir felsefeci olan SigridHunke’nin Batı’nın Üzerine DoğanAllah’ın Güneşikitabını -oryantalist olmamasına rağmen- oryantalistlerin bazı olumlu bakışlarıüzerine kaleme almıştır. Fuat Sezgin, oryantalist Alman eşi Ursula Sezgin’in bueseri tercüme için ağabesine göndermesini istediğini anlatmaktadır. Böylecekardeşi olan eski bakan ve parlamenter Servet Sezgin, Almanca olan eseriTürkçeye tercüme eder.

            Fuat Sezgin, dünyanınkültür ve bilim tarihini yazacak kadar büyük bir bilim adamı dediği GeorgeSarton’a çok saygı duyar. Çünkü Sarton, oryantalistlerin İslâm bilimlerine dairmüspet tespitlerini bilimler tarihine ilk sokan Avrupalı’dır. İslam bilimleriniçok iyi bilen bu bilim insanı, ‘Bu, İslâm bilimlerinin mucizesi. Bu mucizeninsebeplerini ben çözemedim.’ demektedir. Mesela, Sarton, Birunî için‘beşeriyetin en büyük kafalardan biri’ ifadesini kullanmaktadır.