Birarada yaşamak zorunda olan insan, ferdi olduğu cemiyetle birlikte hayatınısürdürmek durumundadır. Zira toplumda farklı mesleklerde ve işlerde uzman/ustakişilerin bulunması, uygarlığın bir gereğidir. Bu gereklilik ikili ve çokluilişkileri de beraberinde getirmektedir.

            Toplumdakiilişkilerin boyutları, kamu, sosyal ve sivil alanlarda işlerlik kazanmaktadır.Doğruluk (istikamet üzere olmak), dürüstlük, samimiyet ve diğer erdemlerin ortayaçıkması ise, ticarî, siyasî ve ailevî ilişkiler bağlamında gerçekleşmektedir. Bunlariçerisinde siyasî ve ticarî faaliyetler daha bir önem kazanırken, aile içhuzurun temininde hassasiyet gerektiren ve cemiyetin temel taşı olan birkurumdur.

            Bunlariçerisinde ticaret, insan ilişkilerinin kalite ve samimiyetini ortaya koyan, enbelirgin alandır. Zira ahlâkî vasfın ortaya çıkmasında, ticarî faaliyettebulunmak, yolculuk yapmak ve beraber yemek yemek önemli ipuçları/işaretlerverir.

            Dürüstticaret adamı, aynı zaman da güvenilir bir tüccardır. O, Peygamberler,Sıddıklar ve şehitlerle beraber olmanın yolunda olan kimsedir. Aldatan vealdatılan olmayan dürüst ve başarılı tüccar, ümmetin ve insanlığın faydasını,her şeyin önüne koyar. Çıkar ve menfaatin geçici zevkleri ve ihtirasları, onu(dosdoğru) yoldan çıkar(a)maz. Nefsinin aldatıcı telkinleriyle, çok az bir metakarşılığı adalet ve hakikati satmaz. 

Mal, mülk ve sahipolunanlar, bir kazanım olduğu gibi, bir imtihan olarak fitne, musibet ve belayada dönüşebilir. Samimiyetin yokluğu, sahtekâr ve riyanın cezbedici gözboyacılığına yönlendirebilir. İnsanoğlu, elindekiyle yetindiğinde kanaatkârınzenginliğine ulaşır. Ancak, hırs ve ihtirasın şehvetine kapılırsa, Karun’unakıbetine duçar olmaya başlar.

Topraktan gelen insan,doymayan gözlerini, kendisinin ana maddesi toprakla doyurma yolunabaşvurmamalıdır. Altın, gümüş, elmas ve paranın esiri/kölesi olan, kibir vegururun elbisesini giyen kimse, çıkarını öne çıkaran muhterisin kişiliğinebürünür. Haris, verilenleri görmez, elde edemedikleri için üzülür vehayıflanır. Onu, sarayı ve servetiyle yerin dibine giren Karun’un akıbetibeklemektedir.

Yaratan, kılınan namazlarve tutulan oruçların ihlasına baktığı gibi, daha fazlasıyla ticarî ilişkilerdehak ve hukukun gözetilmesini önemser. Yalan yere yeminler, şeytan ve şehvetinkarıştığı günah yumakları, ticareti kirletir. Sadaka ve zekât ise, kirleritemizleyen ilahî ve nebevî emir olarak hayat verir. Dürüstlük ve doğruluğunteraziyle ölçülü ve adaletli/insaflı olan ticaret adamı, iki cihanda kurtuluşunve bereketin lezzetiyle buluşacaktır.

Ticaret, bir başka anaerdem olan, cesaretle ziyadeleşir. İyi tüccarlar, selim akıllarıyla (akl-ıselim) ve temiz kalpleriyle ticaretlerini pak eder ve insanlığın hizmetinesunarlar. Onlar dini ve kutsalı, ticaretlerine alet etmezler, verdiğini/infakettiğini başa kakmaz, yalan yere Allah’ı şahit göstermezler, insanların alımgüçlerini düşünerek hassas davranırlar.

Ticarî yozlaşmanınmerkezinde yer tutanlar ise, mal ve emtianın fiyatını sunî olarak arttırmakiçin stokçuluğa ve ihtikâra başvururlar, ondan medet umarlar. Unuturlar ki, azizPeygamber’in (s) ifadesiyle ‘Allah’ın laneti’ne uğramışlardır. Daha pahalıyasatmak için, malı piyasaya sürmeyerek satmayan çalışan stokçular, fakir-fukara,yetim ve gurabanın rızkıyla ve hayatta kalmasıyla oynamaktadırlar. Onlarınâhlarından ve beddualarından, kulaklarını tıkayarak kurtulamazlar. İki âleminterazisi, onların şaşırmış,  sinsi,hilekâr, akıl, vicdan ve kalplerini tartmaz. Kalpleri ve ruhları, mal, para veservetin kölesi olanlar, arşın gölgesinde sığınacak bir gölgelikbulamayacaklardır.

Helal ve haramınterazisi, hak ve adaleti tarttığı gibi, nefis ve vicdanları da dengede tutar;aklı ve kalbi, çıkar ve menfaate kul etmez. Fırsatçı ve çıkarcı bir şekilde ticarîmalları biriktirenler, servetlerinin ‘kendilerini ebedîleştireceklerini’zannederek, onları istifleyerek stokçuluk yapmanın zelilliğini yaşadıklarınınfarkında değillerdir. Onlar için malın helal mi? haram mı? olduğu, aç ve fakirolup da alım gücünden yoksun miskinlerin bulunduğu önem arz etmez. Bunlarınkalpleri kararmış, vicdanları kapanmış, yürekleri kilitlenmiştir.

Ümmetin, milletin vedevletin faydasına olanı tercih etmeyenler, piyasaya malları sürmeyerek/darlığasebep vererek nefislerinin kulları olan zavallılardır. Fani hayatın fenâlığıiçinde kaybolup, yiyip tüketemeyecekleri/bitiremeyecekleri servetlerininhesaplarını vermenin zamanı elbette uzak değildir.

Ticaretin helalliği,ihtikâr yapan/stokçunun yaptığıyla kirlenmektedir. Allah’ın Elçisi’nin (s)ifadeleriyle, “ihtikâr yapan kişi ne kötüdür. Allah fiyatları ucuzlatsa üzülür,pahalandırırsa sevinir.” (Beyhakî, Şu'abu'l-İman)

Müslüman pazarındaihtikâr, faiz ve aldatma yoktur, hepsi ‘ayakların altına’ alınmıştır. İslâm’ınPeygamberi, fiyatlara müdahale etmeyerek, Müslümanların iz’an ve vicdanlarınabırakmıştır.

“Bir adam gelerek: ‘EyAllah'ın Resulü, bizler için eşyalara fiyat tespit ediver’ diye müracaattabulundu. Hz. Peygamber (a.s.): ‘Hayır fiyat koymayayım (rızka bolluk vermesiiçin) Allah'a dua edeyim’ cevabını verdi. Arkadan bir başkası gelerek: ‘(Ortalıkpahalandı, eşyaların) fiyatını bize siz tespit ediverin’ diye taleptebulununca, bu sefer: ‘Hayır rızkı bollaştırıp, darlaştıran Allah'tır. Benhiçbir kimseye zulmetmemiş olarak Allah'a kavuşmak istiyorum’ cevabını verdi.”(Ebu Dâvud, Büyü 51, (3450)

Görüldüğü gibi, Hz.Peygamber, hem nebi hem de devlet başkanı olduğu halde, fiyatları belli şekildetespit etme yetkisini kendinde görmemiştir. Zulme sebep verir kaygısıyla,malların ve gıdaların belirleme taleplerini yerine getirmemiştir.

Pahalanması için yiyecekmaddesine bekleten stokçu/muhtekir, Hz. Peygamber’in (s) ifadesiyle, Allah’ınyüz çevirdiği insandır. Yine o Kutlu Peygamber, ihtikâr yapanın seyyiatını şöyleifşa etmektedir: “Şehirlerde yaşayanlar, Allah yolunda hapsedilmiş kimselerdir.Gıdalarında onlara ihtikâr yapmayın, onlara fiyatları yükseltmeyin, zira kim onlarabir gıda maddesini kırk gün hapsetse, sonra da tamamını tasadduk etse, yine deişlediği günahı affettiremez.” (Münzirî, et-Tergîb ve't-Terhîb)

Stokçular, cana kıyankatiller aynı akıbeti paylaşacak ve beraber haşroluncaklardır. Müslümanlarınmal ve gıdaların müdahale edenler, yaptıklarının karşılığını elim bir sonuçlaalacaklardır.

Öte dünyanın cezalarınamuhatap olan stokçu, dünyevî bereketlerden mahrum kalır. Pazara mal sunankimse, Rezzak’ın rızkından ikram görür, malı ziyadeleşir. Muhtekir ise,yokluğun akıbetiyle baş başa kalır, malı ve serveti azalır, iflâs eder, dünyevîmarazlara yakalanır.

            Pazar;cami ve okuldan sonra, İslâm şehrinin/medinesinin en önemli merkezlerinden biridir.Hak ve adaletin pazarı, İslâm’ın ilkelerinin hayat bulduğu mekânlardır. Oradastokçuluğa ruhsat verilmediği gibi, yıkıcı/öldürücü fiyat kırmalara da izinverilmez. Müslüman Pazarı, iki aşırı ucu, dengeye getiren terazidir. Onun içinAdalet Peygamberi’nin (s) şu hikmetli sözleri, stokçunun/muhtekirin, günahgalerisinin boyutunu tüm çıplaklığıyla ortaya koymaktadır:

“Bir kimse gıdamaddelerini toplayıp günün rayiç fiyatı ile satsa, sanki onu tasadduk etmiş(yoksullara ihtiyaç sahiplerine ücretsiz dağıtmış) gibi olur.” (İbn Mâce,Ruhûn, 16)