Bir bilgenin söylediği gibi, “dostluk ateş gibidir. Çok yaklaşırsan yanarsın, çok uzaklaşırsan donarsın.” Hakikat barındıran bu özdeyiş, bize sevgi ve muhabbette dengeli olmamızı ve orta yolu takip etmemizi salık veriyor. Zira Efendimizin (s) uyarılarında bunun işaretlerini görebiliriz:

“Sevdiğin kişiyi ölçülü sev! Yoksa, bir gün gelir o insan gözünde sevimsizleşir de önceki aşırı muhabbetinden dolayı elemin iyice ziyadeleşir. Kızdığın kimseye karşı da ölçülü ol ve nefret hissinin önünü kes. Aksi halde, gün döner de o şahıs dostun oluverirse evvelki öfkeli tavırlarının mahcubiyeti seni çok üzer.” (Tirmizi, Birr, 59).

Müslümanın, kardeşi üzerinde, kendisinden kaçınamayacağı bir takım hak ve hukuku bulunmaktadır. Bu sorumluluklar, aslında ideal bir toplumun, mutlu bir cemiyetin formüllerini içerisinde barındırmaktadır:

“Müslümanın Müslüman üzerindeki altı hakkı vardır.

Karşılaştığında selam verir,

davetine icabet eder,

aksırdığı zaman “elhamdülillah” derse “yerhamükallah” der,

hastalandığında ziyaretini yapar,

öldüğünde cenazesinin ardından yürür,

kendisi için sevdiğini o kardeşi için de sever.” (Dârimî, İstizan: 5; İbn Mâce, Cenaiz: 43)

Müslüman, kardeşinin ayağına bir diken battığında, gönül sızlaması yaşamıyorsa, o mümin kendisini muhasebe etmelidir. Hz. Ömer’in “Dicle’nin kenarındaki bir kuzuyu kurt kapsa, Hakk Teâlâ’nın onun hesabını kendisinden soracağını” ifade etmesi, Müslümanın sorumluluk sınırlarını çizmektedir.

Sevgimizi ve sevdiğimizi, kardeşimize söylemek, samimiyetin ileri bir boyutudur. Bu sevgide muhabbet vardır, gönül vardır, dostluk vardır. Kardeşlik ve cemiyetin ıslahı/selâmeti, sevginin verdiği ruhtan nefeslenir.

"Bir kimse din kardeşini sevdiği zaman kendisini sevdiğini ona bildirsin." (Ebû Davud, Edeb 112-113)

Ancak, olumsuzlukları dile getirmememiz, hoşa gitmeyecek ifadeleri kullanmamamız esastır. Zira bu muhabbetin zedelenmesine ve gönül kırılmalarına sebep olabilir. Fakat olumsuz davranışlar konusunda da uyarılarda bulunmak bir görevdir, ancak eksiklik ve yetersizlikler öncelikli olmamalıdır. Kusursuz olan yalnız Mevla’mızdır. Arkadaşlarımız için yapılacak en güzel şeylerden birisi de, onun gıyabında ona hayır duasında bulunmaktır. Zira arkadaşın arkadaşa yaptığı dualar makbul dualardandır.

Hastalık, zor ve çetin zamanlar, imtihan anlarıdır. Bu imtihanların altında insan, destek ve yardımlara en çok muhtaç olduğu dönemlerdir. Ne büyük nimete sahibiz ki, Yaratan’a inanıyor ve O’nun kulluğuyla şeref duyuyoruz. Âlemlerin Rabb’i, kimsesizlerin kimsesi, hiçbir güç ve kudretin yapamadığı yardım ve desteği verendir. O, gerçek yol arkadaşı ve gerçek dosttur (er-Refîk). O öyle bir dosttur ki, kolaylaştırır, hayırla muamele eder, yumuşaklığı ve merhameti sınırsızdır. Kullarına hayrı ve iyiliği dağıtırken, bir beklenti içinde olmaz. Yine O Allah, öyle bir dosttur ki, gücenmez, üzülmez, terk etmez, aceleci değildir, İyilik karşısında mükâfatları sınırsız ve sürekli verendir. Kötülükler karşısında En Büyük Sabır Sahibi (es-Sabûr) olarak, “dostlarını” bağışlayan ve affedendir.

Nihayetinde Hakk Teâlâ, bizleri nasıl insan olacağını anlatan bir mürebbi, terbiye edendir. (Rabb). İnsanın ne kadar olumsuzlukları var ise, onu Yaratan ise tüm bu olumsuzluklardan müstağnidir. Çünkü O, Âlemlerin Yaratıcısı, kendisinden daha büyük güç ve kudret bulunmayan tek Mutlak Varlık’tır.

Sıkıntılı dönemlerde arkadaş ve dostlarımızın yanında olmadığımız zaman, aynısıyla karşılaştığımızda yaptığımızın ne kadar yakışıksız bir durum olduğunu anlarız. Başkasının yardımına koşmadığımız veya bizim yardımımıza koşulmadığında En Yüce Dost’un (er-Refîk), şahdamarımızdan daha yakın olacağını unutmayız. Allah’ın lütuf ve inayetidir ki, hayattan umutlarını kesmiş nice cânların cânına cân katmakta, onları hayata bağlayarak yaşam sevinç ve mutluluğu vermektedir. Ellerini açarak şu duayı yapmak, ne büyük devlettir:

“Ey Rabbimiz, eğer unutacak ya da yanılacak olursak bizi sorumlu tutma. Ey Rabbimiz, bizden öncekilere yüklemiş olduğun gibi bize de ağır yük yükleme. Ey Rabbimiz, bize gücümüzün yetmeyeceği yükü taşıtma, bizi affet, günahlarımızı bağışla, bize merhamet eyle, sen mevlamızsın bizim. Kâfirlere karşı yardım et bize.” (Bakara, 286)